خواص زعفران برای سلامتی

زعفران را می‌توان طلای سرخ ایران نامید. به دلیل خواص دارویی متعدد و محبوبیتی که زعفران به عنوان یک چاشنی غذایی دارد، شناخت خواص آن بسیار مهم است.

زعفران علاوه بر ایران در کشورهای حاشیه دریای مدیترانه از اسپانیا، فرانسه و یونان تا چین و هند کاشته می‌شود. کل تولید سالیانه زعفران در جهان حدود ۲۰۵ تن است که بیش از ۸۰ درصد آن در ایران برداشت می‌شود.

زعفران علاوه بر اینکه یک چاشنی غذایی پرمصرف است، اثرات متعدد دارویی نیز دارد و مصرف روزانه آن به مقدار کم (روزانه ۱۰۰ میلی‌گرم زعفران یا ۳۰ میلی‌گرم پودر عصاره هیدروالکلی زعفران) از راه خوراکی می‌تواند اثرات قابل توجهی را در بدن ایجاد کند.

ترکیب شیمیایی زعفران

کروسین‌ها که گلیکوزیدهایی متشکل از کاروتنوئیدی به نام کروستین و قندها هستند، مسئول رنگ زعفران محسوب می‌شوند. کاروتنوییدهای دیگری مانند بتاکاروتن، لیکوپن، زآگزانتین و ویتامین‌ها به خصوص ریبوفلاوین و تیامین نیز در زعفران یافت می‌شوند. کروسین، کروستین و سافرانال مواد موثر اصلی زعفران هستند.

کاربردهای دارویی زعفران در طب سنتی

به علت استفاده فراوان زعفران در طب سنتیِ بسیاری از کشورها نظیر چین و ایران، به صورت کوتاه به بررسی خواص این گیاه در علوم طب سنتی می‌پردازیم.

زعفران در طب سنتی به عنوان تسهیل کننده هضم غذا، اشتها آور، آرام بخش، معرق، خلط آور، محرک، قاعدگی آور، سقط کننده جنین و هم‌چنین برای درمان اختلالات کبد و کیسه صفرا، اسپاسم، کرامپ، درد دندان و لثه، التهاب مخاط بینی و گلو، نفخ، بی‌خوابی، افسردگی، اختلالات شناختی، تشنج، بی‌نظمی قاعدگی، قاعدگی دردناک، خون‌ریزی شدید بعد از زایمان، خون‌ریزی مزمن از رحم، کمردرد، سرفه، آسم، برونشیت، تب، استفراغ، سرخک، مخملک، آبله، عفونت‌های ادراری، اسهال خونی، سرماخوردگی، اختلالات قلبی – عروقی و سرطان به کار می‌رود. زعفران در طب سنتی هندوستان، به عنوان افزایش دهنده مقاومت بدن در برابر استرس‌ها مانند تروما، اضطراب و خستگی مصرف می‌شود.

خواص زعفران در طب نوین

۱- اثرات ضدتومور

زعفران در مدل‌های سلولی مختلف و بر روی طیف وسیعی از تومورها، اثرات ضدسرطانی دارد. تحقیقات نشان می‌دهند که تجویز عصاره زعفران از راه خوراکی و موضعی در موجود زنده، سرعت رشد تومور را مهار می‌کند.

۲- اثرات آنتی اکسیدانی

زعفران، کروسین، کروستین و سافرانال به علت داشتن آنتی اکسیدان، می‌توانند اثرات رادیکال‌های آزاد را از بین ببرند و اثرات ضدپیری داشته باشند. بنابراین پیشنهاد شده است که از عصاره زعفران به عنوان یک مکمل در غذاها، نوشیدنی‌ها و هم‌چنین فرآورده‌های دارویی و آرایشی استفاده شود.

خوردن روزانه ۱۰۰ میلی‌گرم زعفران به صورت مخلوط در شیر برای مدت ۶ هفته، منجر به بهبود وضعیت آنتی اکسیدانی خون بیماران مبتلا به بیماری کرونر قلبی می‌شود.

۳- اثرات آنتی ژنوتوکسیک

ژنوتوکسیک به ماده‌ای گفته می‌شود که می‌تواند به DNA سلول‌ها آسیب برساند و از این طریق موجب جهش یا سرطان شود. داروهای ضدسرطان، اثر ژنوتوکسیک دارند و می‌توانند سرطان‌های ثانویه ایجاد کنند. مصرف زعفران سبب محافظت در برابر این خطر می‌شود.

۴- اثر تقویت کننده حافظه و یادگیری

آلزایمر یکی از بیماری‌های پزشکی بسیار مهم، در سنین میان‌سالی و پیری است که زبان بیمار، توجه و حافظه او را تحت الشعاع خود قرار می‌دهد. پژوهش‌گران در مطالعات مختلف دریافتند که زعفران با جلوگیری از ایجاد ماده‌ای که منجر به از بین رفتن سلول‌های عصبی مغز و ایجاد آلزایمر می‌شود، می‌تواند در پیشگیری از این بیماری مؤثر باشد. در واقع در این تحقیقات نشان داده شد که این دارو به اندازه داروهای شیمیایی موجود، مؤثر است.

۵- اثرات ضد درد و ضد التهاب

مطالعات نشان می‌دهند که عصاره آبی و عصاره اتانولی کلاله و هم‌چنین عصاره اتانولی گلبرگ زعفران، اثرات ضدالتهابی دارند. هم‌چنین تجویز عصاره زعفران در مطالعات حیوانی نشان داد که مواد ارزشمند موجود در زعفران در کاهش درد موثرند.

مقالاتی نیز وجود دارد که نشان می‌دهند زعفران مانند گاباپنتین، اثر ضددردی در دردهای ناشی از آسیب عصبی دارد.

۶- اثرات ضد افسردگی

مطالعات بسیاری اظهار داشتند که زعفران دارای خاصیت ضدافسردگی، برای افراد مبتلا به افسردگی حاد می‌باشد. در یک مطالعه کارآزمایی بالینی، بعد از تست داروهای شیمیایی و گیاهی مختلف از جمله زعفران بر روی بیماران، نتایج نشان دادند در مواردی که داروی زعفران و داروهای شیمیایی رایجِ درمان افسردگی، به صورت توام به بیمار داده می‌شد، نتایج بهتری از نظر بهبودی حاصل می‌شد.

کروسین و سافرانال موجود در زعفران، تاثیری مشابه داروی فلوکسیتین داشته و از بازجذب دوپامین، نور اپی نفرین و سروتونین جلوگیری کرده و همین مورد موجب اثر ضدافسردگی می‌شود. حتی امروزه برخی از شرکت‌های دارویی، از آزعفران به عنوان داروی ضدافسردگی در ترکیب با سایر مواد استفاده می‌کنند.

۷- اثرات ضد سرطانی

سرطان در اثر تکثیر نابجای سلولی، عدم سیکل طبیعی مرگ سلولی یا کنترل آن توسط سلول‌های ایمنی بدن به دلایل مختلف، ایجاد می‌گردد. سرطان می‌تواند طیف وسیعی از سلول‌های بدن را درگیر نماید. استفاده از پرتو درمانی، شیمی درمانی و عمل جراحی از درمان‌های رایج سرطان محسوب می‌شوند. این درمان‌ها به دلیل عوارض بسیاری که دارند، باعث شده است که انسان به دنبال درمان‌های طبیعی و بدون عوارض یا با حداقل عوارض، باشد. از این رو شاید بتوان با انجام تحقیقات دقیق در زمینه طب سنتی، راه حلی مناسب برای این بیماران پیدا کرد.  اگرچه راه‌های متعددی در برخورد با سرطان پیشنهاد شده‌اند و در سراسر دنیا در حال استفاده می‌باشند، اما در بین توصیه‌های درمانی حاضر، یکی از مقبول‌ترین موارد که هم عوارض جانبی و هم ریسک کم‌تری دارد، استفاده از طب مکمل می‌باشد (البته در صورت بررسی همه جوانب بیمار و بیماری) که در این میان گیاه‌درمانی، جایگاهی خاص برای اغلب مردم دارا می‌باشد.

در طی سالیان متمادی گیاهان بسیاری جهت مبارزه با سرطان معرفی شده‌اند که گاه موفق و گاه ناموفق بوده‌اند که در این میان زعفران به عنوان یک گیاه و ادویه خاص، مورد توجه بسیاری از تحقیقات قرار گرفته است. کروستین به عنوان یکی از ترکیبات ضد سرطانی موجود در زعفران، طی نتایج مطالعات سلولی و حیوانی شناخته شده است. این ترکیب از سه راه، رشد سلول‌های سرطانی را به تأخیر می‌اندازد: مهار سنتز DNA، اثر آنتی اکسیدانی و ایجاد مرگ سلولی برنامه ریزی شده

۸- اثرات قلبی-عروقی

مواد موجود در زعفران، از طریق افزایش دفع چربی و کلسترول در مدفوع و در نتیجه کاهش غلظت سرمی تری گلیسرید، کلسترول تام، LDL سبب بهبود سلامت قلب می‌شود. هم‌چنین زعفران سبب کاهش پلاک‌های موجود در رگ‌ها شده و از سکته‌های قلبی پیشگیری می‌کند.

۹- اثرات گوارشی

مطالعات نشان می‌دهند که زعفران سبب پیشگیری از بروز زخم معده در افراد مختلف به ویژه افراد مستعد می‌شود. اثر پیشگیری کننده زعفران از زخم معده، به علت مهار ترشح اسید معده، تحریک ترشح مایع مخاطی معده و افزایش ساخت پروستاگلاندین‌ها در معده توسط زعفران می‌باشد.

۱۰- اثرات بر دستگاه ایمنی

در پژوهشی، ۲۳ نفر داوطلب سالم، روزانه ۱۰۰۰ میلی‌گرم زعفران در ۲۰۰ میلی‌لیتر شیر و ۱۸ داوطلب سالم نیز به عنوان کنترل روزانه، فقط ۲۰۰ میلی‌لیتر شیر برای مدت ۶ هفته مصرف نمودند. نتایج نشان دادند در گروه مصرف کننده زعفران، فاکتورهای خونی ایمنی به شکل چشمگیری افزایش یافتند.

پاسخ‌های ایمنی ثانویه (نوعی از ایمنی در بدن) در سالمندان، همگام با از دست رفتن سلول‌های خاطره‌ای T (نوعی از سلول‌های ایمنی بدن) کاهش می‌یابد. عفونت‌ها، سرطان‌ها و بیماری‌های خود ایمنی در سالمندان، به دنبال کاهش پاسخ‌های ایمنی ثانویه افزایش پیدا می‌کنند. زعفران به طور بالقوه ممکن است از طریق تشدید پاسخ‌های ایمنی ثانویه، در بهبود پاسخ آنتی بادی‌های اختصاصی در نقص‌های ایمنی، به عنوان مثال در سالمندان مؤثر واقع شود.

۱۱- اثرات بر چشم

تحقیقات نشان می‌دهند که زعفران از طریق جلوگیری از افزایش اسیدگلوتامیک موجود در زجاجیه چشم (عامل پرفشاری مزمن چشم)، از آسیب به شبکیه چشم جلوگیری می‌کند.

۱۲- اثرات ضد دیابتی

عده‌ای از دانشمندان طی مطالعات مختلف بر روی موش‌های آزمایشگاه، که به صورت مصنوعی به دیابت مبتلا شده بودند، به این نتیجه رسیدند که تجویز کروسین (یکی از ترکیبات استخراج شده از زعفران) به این موش‌ها، نتایجی مطلوب در جهت کاهش علایم دیابت در آن‌ها دارد. آن‌ها وقتی انسولین و کروسین را به صورت توام به این موش‌ها تجویز کردند، نتایجی در جهت کاهش مشکلات قلبی و عروقی بیماران، از جمله کاهش خطر گرفتگی عروق، به طور شگفت آوری بیش‌تر مشاهده شد.

مضرات زعفران

تمام خصوصیات ذکر شده نشان می‌دهند که زعفران دارای اثرات مثبت متعددی بر سلامت بدن است. با این حال مصرف زعفران نیز مانند بسیاری از موادمغذی دیگر، باید با رعایت برخی از نکات تغذیه‌ای، به ویژه در افراد دارای حساسیت‌های غذایی مانند خانم‌های باردار انجام شود.

مصرف بیش از اندازه زعفران در افراد، سبب ایجاد مشکلاتی نظیر مسمومیت غذایی، اسهال، زردی پوست، خون دماغ، بی‌حسی پلک‌ها و لب‌ها، زردی چشم، خون دماغ، زردی غشای مخاطی می‌شود.

مصرف زعفران در مادرانی که به کودک خود شیر می‌دهند، ممکن است برای فرزند آن‌ها خطرآفرین باشد و مواد موجود در زعفران در آن‌ها ایجاد مشکل کند؛ پس آن‌ها باید قبل از مصرف حتماً با پزشک خود مشورت کنند.

منابع:

healthline.com

pubmed.ncbi.nlm.nih.gov

ncbi.nlm.nih.gov